Cukrzyca (diabetes)

Cukrzyca albo choroba cukrzycowa to przewlekła choroba metaboliczna. Jej oficjalna nazwa to diabetes mellitus. U osób z cukrzycą poziom cukru we krwi jest za wysoki, bo organizm nie potrafi go utrzymać na właściwym poziomie. Najbardziej znane są cukrzyca typu 1 i 2. Przyczyny cukrzycy typu 1 nadal nie są do końca jasne, ale zachorować może każdy.

Przyczyny cukrzycy typu 1 nie są dobrze poznane. Możliwe powody to:

• wirusy;
• dieta;
• dziedziczność (w niewielkim stopniu).

Cukrzyca typu 2 pojawia się coraz częściej i często wynika z określonego stylu życia.

Na ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 wpływają:

• nadwaga;
• mało ruchu;
• palenie papierosów;
• starszy wiek;
• dziedziczność;
• niezdrowa dieta.

Zdrowy styl życia może pomóc zapobiec cukrzycy typu 2, ale nie zawsze. Czasem winny jest na przykład czynnik genetyczny.

Cukrzycę dzieli się na dwa typy: typ 1 i typ 2. Oba mają związek z insuliną i poziomem cukru we krwi, ale to dwie różne choroby o innych przyczynach.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna, czyli układ odpornościowy atakuje własny organizm. W tym przypadku niszczy komórki trzustki produkujące insulinę. Bez insuliny komórki nie dostają sygnału, żeby pobrać cukier z krwi, przez co poziom cukru rośnie. Glukozy jest więcej po zjedzeniu węglowodanów, np. ciast, ziemniaków czy makaronu. Ale też emocje i aktywność fizyczna mają wpływ na poziom glukozy.

Organizm potrzebuje glukozy jako paliwa. Insulina, którą normalnie wytwarza trzustka, usuwa to paliwo z krwi. Osoby z cukrzycą typu 1 mają za mało insuliny i muszą ją sobie podawać w zastrzykach. Cukrzyca typu 1 zwykle zaczyna się już w dzieciństwie i czasem jest dziedziczna, ale dokładny mechanizm jej powstawania nie jest znany.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2, kiedyś nazywana cukrzycą starczą, jest najczęstsza. Organizm produkuje insulinę, ale jej działanie jest zaburzone. W efekcie, tak jak w typie 1, we krwi zostaje za dużo cukru. Cukrzyca typu 2 zwykle pojawia się u dorosłych.

Cukrzyca typu 1 daje wyraźne objawy już po kilku tygodniach od zachorowania, takie jak:

• silne pragnienie;
• suchość w ustach;
• zmęczenie;
• pogorszenie wzroku;
• częste oddawanie moczu;
• utrata wagi.

Po podaniu insuliny objawy szybko ustępują. Jednak nawet wtedy mogą się pojawiać, bo poziom cukru we krwi bywa niestabilny.

Przykłady takich sytuacji to:

• kwasica ketonowa (zakwaszenie krwi);
• hiperosmolarno-hiperglikemiczny zespół (bardzo wysoki poziom cukru i odwodnienie);
• hipoglikemia (za niski poziom cukru).

Cukrzycę typu 2 najtrudniej rozpoznać, jej objawy to m.in.:

• silne pragnienie;
• częste oddawanie moczu;
• problemy ze wzrokiem, np. pieczenie oczu, zamazane lub podwójne widzenie;
• trudno gojące się rany;
• duszność;
• ból nóg przy chodzeniu;
• częste infekcje.

Jeśli jesteś w grupie ryzyka cukrzycy, np. masz ją w rodzinie, i zauważasz u siebie kilka z tych objawów, umów się do lekarza rodzinnego. Lekarz może od razu sprawdzić poziom cukru we krwi i powiedzieć, czy masz cukrzycę. Ważne, żeby zacząć leczenie jak najszybciej.

Cukrzycy typu 1 nie da się samodzielnie zapobiec, bo to choroba autoimmunologiczna. Możesz jednak rzucić palenie, bo zwiększa ono ryzyko chorób serca i naczyń. Poza tym zdrowa waga i dużo ruchu to zawsze dobry pomysł.

Cukrzyca typu 2 to często efekt stylu życia. Możesz zrobić takie rzeczy:

• rzucić palenie;
• jeść zdrowo i unikać tłustych potraw;
• dużo się ruszać (codziennie przynajmniej pół godziny);
• schudnąć, jeśli masz nadwagę.

Nawet jeśli już masz cukrzycę, ruch jest bardzo ważny. Dzięki temu poziom cukru we krwi jest bardziej stabilny. Rzuć też palenie, bo zwiększa ono ryzyko cukrzycy nawet o 30–40%. Dzięki tym zmianom możesz zmniejszyć swoje ryzyko nawet o połowę.

Jeśli zgłosisz się do lekarza rodzinnego z podejrzeniem cukrzycy, lekarz zrobi badanie krwi. Jeśli wynik potwierdzi cukrzycę, leczenie wygląda tak:

Cukrzyca typu 1:

Ponieważ trzustka nie produkuje już insuliny, trzeba ją podawać sztucznie. Robi się to za pomocą pena insulinowego albo pompy insulinowej. Są różne rodzaje insuliny, wszystkie obniżają poziom cukru we krwi, ale działają w różnym tempie. Insulina ludzka działa krótko, a insulina syntetyczna może być zmodyfikowana, żeby działała szybciej albo wolniej. Rodzaje insuliny to:

• insulina ultraszybko działająca (działa 4–5 godzin po podaniu);
• insulina szybko działająca (działa 6–8 godzin po podaniu);
• insulina o pośrednim czasie działania (maksymalne działanie po 4–8 godzinach, działa jeszcze przez kilka godzin);
• insulina długo działająca (bardzo stopniowo przez ok. 24 godziny);
• insuliny mieszane (połączenie różnych rodzajów, zwykle podawane 2 razy dziennie).

Lekarz powie ci, jakiej insuliny używać, jak często i w jakiej ilości ją podawać. Przed podaniem insuliny zawsze najpierw mierz poziom cukru we krwi. Robi się to glukometrem. Nakłuwasz palec, kładziesz kroplę krwi na pasek testowy i po kilku sekundach widzisz wynik na ekranie. Miejsce podania insuliny zależy od jej rodzaju. Najczęściej wstrzykuje się ją w pośladki, ramiona, uda albo brzuch. Nie wstrzykuj w mięśnie, bo wtedy insulina wchłania się za szybko i działa krócej. Warto zmieniać miejsca wstrzyknięć i zawsze używać czystej, ostrej, nowej igły, żeby nie robiły się blizny i zgrubienia.

Cukrzyca typu 2:

Przy cukrzycy typu 2 często stosuje się doustne leki obniżające poziom glukozy we krwi w tabletkach. Pobudzają one trzustkę do produkcji większej ilości insuliny albo zwiększają wrażliwość narządów na insulinę. Oba sposoby prowadzą do obniżenia poziomu cukru. Przykłady leków to:

• Pioglitazon;
• Akarboza;
• Pochodne sulfonylomocznika;
• Biguanidy;
• Analogi meglitynidu;
• Inhibitory DPP-4;
• Dapagliflozyna;
• Empagliflozyna;
• Canagliflozyna.

Czasem osoby z cukrzycą typu 2 muszą też podawać sobie insulinę.

Na koniec lekarze zalecają zmianę stylu życia. Zdrowe jedzenie, dużo ruchu i schudnięcie przy nadwadze to najważniejsze rzeczy, które warto zrobić. Jeśli jesz mniej węglowodanów i dużo się ruszasz, potrzebujesz mniej leków i masz mniejsze ryzyko skutków ubocznych. Poza tym powikłania, takie jak choroby serca i naczyń, można w ten sposób opóźnić albo im zapobiec.

Stosowanie insuliny może wiązać się ze skutkami ubocznymi i ryzykiem. Najczęściej są one związane z niedawkowaniem albo przedawkowaniem.

Najważniejsze skutki uboczne to:

• Za niski poziom glukozy we krwi. Jeśli podasz za dużo insuliny, poziom glukozy spada za bardzo (hipoglikemia). Ale też duży wysiłek, za mało jedzenia, zbyt późny posiłek albo wstrzyknięcie insuliny w inne miejsce niż zwykle mogą spowodować zbyt niski poziom cukru. Wtedy insulina wchłania się za szybko i cukier spada gwałtownie. Objawy to: głód, bladość, drżenie i pocenie się, rozdrażnienie, zmęczenie, zawroty głowy i ból głowy. Możesz zemdleć, jeśli nie zareagujesz na hipoglikemię na czas;
• Za wysoki poziom glukozy we krwi. Jeśli podasz za mało insuliny, poziom glukozy rośnie za bardzo (hiperglikemia). Objawy to: częste oddawanie moczu, duże pragnienie, suchość w ustach i zmęczenie. Długotrwale wysoki poziom cukru może uszkodzić naczynia krwionośne i nerwy;
• Możesz być uczulony na insulinę albo jej dodatki, np. konserwanty. Kiedyś stosowano insulinę zwierzęcą, która często powodowała alergie. Teraz można wytwarzać insulinę ludzką w laboratorium, więc reakcje alergiczne są rzadkie;
• Pogorszenie wzroku w pierwszych miesiącach. To efekt przyzwyczajania się oczu do nowego poziomu cukru. Zwykle samo przechodzi;
• Zgrubienia po wstrzyknięciach, np. twarde miejsca czy guzki na skórze. Nie wstrzykuj insuliny w te miejsca, bo insulina będzie się wchłaniać inaczej i poziom cukru może się mocno wahać. Zgrubienia zwykle znikają same.

Lekarz powie ci, jak często dziennie mierzyć poziom glukozy. Prawidłowy poziom cukru to 4–10 mmol na litr. Jeśli zwykle nie masz żadnych objawów, a nagle wyniki się zmieniają, skontaktuj się z lekarzem.

Cukrzycy typu 1 nie da się zapobiec, również dlatego, że jej przyczyny nie są znane. Ale możesz zrobić sporo, żeby zapobiec cukrzycy typu 2. Na przykład schudnij, jeśli masz nadwagę – to mocno zmniejsza ryzyko zachorowania.

Ważne jest też zdrowe jedzenie. Wybieraj produkty bogate w błonnik, warzywa i owoce, unikaj tłustych rzeczy, takich jak ciastka, wypieki i smażone potrawy. Staraj się też codziennie przez pół godziny być aktywnym fizycznie – nie musi to być bardzo intensywny wysiłek. Również stres, palenie, nieregularny tryb życia i snu oraz nadmiar alkoholu sprzyjają rozwojowi cukrzycy typu 2.

https://www.diabetesfonds.nl/

https://www.dvn.nl/

https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/diabetes-mellitus