Bij vrouwen tussen de 45 en 55 jaar neemt de activiteit van de eierstokken langzaamaan af, dit komt omdat de voorraad vruchtbare eicellen steeds kleiner wordt. Als er geen eitje meer vrijkomt, dan daalt de aanmaak van oestrogeen. Dit wordt de overgang genoemd. Tijdens deze periode worden de menstruaties onregelmatig en uiteindelijk blijven ze helemaal weg. Dit duurt gemiddeld 4 jaar. Als de menstruatie helemaal is opgehouden, dan zijn vrouwen in de menopauze. Door het tekort aan oestrogeen in het lichaam ontstaan er overgangsklachten zoals opvliegers, zweetaanvallen, slaapproblemen, stemmingswisselingen en hartkloppingen. Ook wordt het slijmvlies van de vagina droger waardoor er makkelijker vaginale infecties kunnen ontstaan. Als de eierstokken operatief zijn verwijderd en door het gebruik van bepaalde medicatie kunnen er tevens overgangsverschijnselen ontstaan. Bij vrouwen die een behandeling met radio- of chemotherapie hebben ondergaan, kan de menopauze eerder optreden. Hetzelfde geldt voor vrouwen die roken.

In de puberteit beginnen de vrouwelijke geslachtshormonen te werken, waardoor de eerste menstruatie optreedt. Hierbij spelen verschillende hormonen, de hersenen en de eierstokken een rol. Gedurende de jaren dat een vrouw vruchtbaar is, maken de eierstokken de hormonen oestrogeen en progesteron aan. Deze twee hormonen zorgen voor de rijping van een eicel, de eisprong en de aanmaak van het baarmoederslijmvlies. Elke maand komt er door middel van de eisprong een eitje vrij, als deze bevrucht is, dan kan de bevruchte eicel zich innestelen in het baarmoederslijmvlies en uitgroeien tot een foetus. Als er echter geen zwangerschap optreedt, dan wordt het baarmoederslijmvlies twee weken na de eisprong afgestoten, dit is de menstruatie. Vanaf ongeveer 40 jaar raakt de voorraad eicellen in de eierstokken van vrouwen op. Doordat er maandelijks geen eitje meer vrijkomt, daalt de aanmaak van het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Het baarmoederslijmvlies wordt droger, de menstruatie wordt onregelmatig en minder, en verdwijnt na een paar jaar volledig. De periode van de overgang gaat vaak gepaard met opvliegers, al is niet helemaal duidelijk hoe deze ontstaan.

Bij bepaalde ziektes, zoals de zeldzame auto-immuunziekte Addison, als gevolg van een behandeling met chemotherapie, een operatie aan de eierstokken of radiotherapie kan de overgang vervroegd optreden. Dit wil zeggen vóór het 40e levensjaar. Vaak is de oorzaak hiervan onbekend.

Er is een verschil tussen de begrippen overgang en menopauze. De overgang is de periode waarin de menstruaties van een vrouw beginnen te veranderen, evenals de eerste menstruatievrije jaren. Tijdens deze periode heeft de vrouw last van symptomen en klachten die te wijten zijn aan deze veranderende menstruatie. Een voorbeeld hiervan zijn opvliegers. De menopauze begint na de laatste menstruatie in het leven van een vrouw. Dit wordt vastgesteld als er gedurende een jaar na de laatste menstruatie geen nieuwe menstruatie meer is gekomen. Het vrouwelijke voortplantingssysteem heeft nu geen functie meer.

De meeste vrouwen die in de overgang of menopauze zitten, merken dit aan de volgende symptomen:

• Onregelmatige menstruatie;
• Opvliegers;
• Vaginale klachten zoals droogheid;
• Droge huid;
• Droge mond en ogen;
• Jeuk en branderig gevoel bij het plassen en vrijen;
• Verminderd libido;
• Stemmingswisselingen;
• Slaapproblemen;
• Hartkloppingen;
• Klachten aan de urinewegen;
• Osteoporose.

De meest herkenbare klachten zijn de onregelmatige menstruatie en opvliegers. Uw menstruatie zal geleidelijk aan veranderen, deze kan per keer minder heftig en korter zijn maar u kunt ook last krijgen van andere menstruatie gerelateerde klachten waar u voorheen geen last van had, zoals rugpijn of hoofdpijn. In het geval van opvliegers heeft u last van kortdurende hitteaanvallen. Uw gezicht en borst kunnen rood worden en u kunt heftig gaan zweten, dit treedt ook vaak ’s nachts op. Daarnaast kunt u last krijgen van een drogere en minder elastische huid, waardoor rimpels kunnen ontstaan. Doordat er tevens minder traanvocht en speeksel wordt geproduceerd, kunt u last krijgen van een droge mond en ogen. Doordat het lichaam minder oestrogeen produceert, is de binnenkant van de vagina dunner en droger, dit kan leiden tot jeuk en een branderig gevoel.

Ook kunt u in deze omstandigheden sneller last krijgen van infecties zoals een blaasontsteking. Gezien het lichaam tevens minder testosteron aanmaakt, kan uw libido verminderen. Tot slot is een natuurlijk verschijnsel van het ouder worden dat de bekkenbodemspieren gaan verslappen, hierdoor kan de blaas verzakken. Mede omdat de slijmvliezen van de urinewegen dunner worden, kunt u mogelijk uw urine niet meer goed ophouden en kunt u last krijgen van urineverlies tijdens het niezen, hoesten of bij andere dagelijkse activiteiten.

Tot slot hebben vrouwen in de overgang meer kans op het ontwikkelen van osteoporose. Dit komt omdat oestrogeen zorgt voor een optimale kalkopname, als dit hormoon in mindere mate wordt aangemaakt, worden de botten kwetsbaarder.

De menopauze en overgang zijn volledig natuurlijke processen waar elke vrouw mee te maken krijgt. Als u veel last heeft van de bijbehorende klachten, dan kunt u de volgende adviezen opvolgen. Bij een veranderende menstruatie wordt aangeraden om gezond te eten en voedingsmiddelen met veel ijzer in te nemen. Voorbeelden hiervan zijn vlees, bladgroenten en volkorenproducten. Probeer daarnaast elke dag minimaal een half uur actief te bewegen, zoals fietsen, zwemmen of wandelen. Ook wordt aangeraden om extra vitamine D-supplementen te slikken. Deze vitamine is namelijk belangrijk voor de groei en het behoud van stevige botten en tanden, gezonde spieren en een goed werkend immuunsysteem. De meeste vitamine D haalt men uit de zon, maar op oudere leeftijd heeft de huid meer moeite om dit zonlicht om te zetten in vitamine D.

Zorg tot slot voor voldoende nachtrust. Bij opvliegers wordt aangeraden om kleding te dragen die vocht goed opneemt zoals katoen. Denk ook aan het dragen van laagjes, zodat u makkelijk een laagje uit kunt trekken als u een opvlieger krijgt. Kies voor lakens en dekens van natuurlijk materiaal in plaats van synthetisch, aangezien dit leidt tot minder transpiratie. Bepaald eten en drinken, zoals alcohol, gekruid eten en warme dranken kunnen triggers zijn voor opvliegers. Probeer hier op te letten en rekening mee te houden.

Vrouwen die veel last hebben van overgangsklachten, kunnen van de huisarts een hormoonbehandeling krijgen om opvliegers te verminderen. Als u een hormoonbehandeling krijgt omdat u vooral last heeft van vaginale klachten, dan krijgt u een crème of pillen met oestrogeen. Deze moet u in de vagina inbrengen en voorkomen vaginale droogte. Als u voornamelijk last heeft van opvliegers, dan kunt u hormoontabletten of -pleisters krijgen die het vrouwelijke hormoon oestrogeen bevatten. Dit is vergelijkbaar met de pil, alleen betreft het hier kleinere hoeveelheden. Vaak komen de tabletten in strips van 28 dagen. Als u een strip op heeft gemaakt, gaat u meteen door met een volgende strip, zonder stopweek. Doordat de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam wordt aangevuld, zullen de overgangsklachten verminderen. Houd er rekening mee dat dergelijke hormoontabletten bijwerkingen en risico’s hebben. Normaal gesproken worden hormoontabletten voor overgangsklachten niet langer dan één tot twee jaar achter elkaar gebruikt.

Alternatieve behandelingen bestaan uit onder andere acupunctuur. Dit is echter niet wetenschappelijk bewezen.

De meest voorkomende bijwerkingen van hormoontabletten voor overgangsklachten zijn:

• Hoofdpijn;
• Misselijkheid;
• Pijnlijke of gevoelige borsten;
• Schimmelinfectie;
• Depressie;
• Migraine;
• Allergische huidreacties;
• Doorbraakbloedingen;
• Verandering in vaginale afscheiding;
• Overgevoeligheid;
• Vasthouden van vocht.

Daarnaast hebben alle vrouwen die behandeld worden met hormonale substitutietherapie een hoger risico op bloedstolsels in de aders (trombose). Klachten als hoofdpijn, misselijkheid en pijnlijke of gevoelige borsten gaan over het algemeen vanzelf over. Ook doorbraakbloedingen en meer of minder vaginale afscheiding gaan vanzelf over. Overgevoeligheid kunt u merken aan huiduitslag, jeuk of galbulten. Daarnaast kan uw gezicht of keel gaan opzwellen en kunt u benauwd worden. Als deze symptomen optreden, ga dan onmiddellijk naar een arts. Het vasthouden van vocht, zoals dikke enkels en voeten kan ook voorkomen. Dit gaat meestal gepaard met een toename van het lichaamsgewicht en een iets verhoogde bloeddruk. Neem contact op met uw arts als u hier veel last van heeft. Hij of zij zal u dan waarschijnlijk een lagere dosis voorschrijven.

Uit onderzoek is gebleken dat hormoontabletten met oestrogeen-progestageencombinaties de kans op borstkanker vergroten. Dit risico is afhankelijk van de duur van de behandeling. Het verhoogde risico treedt op na een aantal jaren gebruik. Na het stoppen van de behandeling neemt het risico weer af en dit is na 5 jaar niet meer verhoogd. Controleer ter preventie regelmatig uw borsten en neem contact op met uw arts als u veranderingen opmerkt, zoals kuiltjes in de huid, veranderingen van de tepel en knobbeltjes.

Aangezien de overgang en menopauze volkomen natuurlijke processen zijn van het lichaam, is het niet te voorkomen. Over het algemeen voelt met zich wel beter door bovenstaande adviezen op te volgen. Als deze niet helpen en men nog steeds veel last heeft van bijvoorbeeld opvliegers, dan is hormoontherapie een goede behandelmethode. Veel vrouwen hebben hier baat bij.

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/oestrogeenreceptormodulatoren

https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-de-overgang

https://www.thuisarts.nl/overgang/ik-ben-in-overgang