Menopauze

Bij vrouwen tussen 45 en 55 jaar neemt de activiteit van de eierstokken geleidelijk af, doordat de voorraad vruchtbare eicellen steeds kleiner wordt. Wanneer er geen eicel meer vrijkomt, daalt de productie van oestrogeen. Dit wordt de overgang genoemd. Tijdens deze periode worden de menstruaties onregelmatig en blijven ze uiteindelijk volledig uit. Dit proces duurt gemiddeld vier jaar. Wanneer de menstruatie volledig is gestopt, bevindt de vrouw zich in de menopauze. Door het tekort aan oestrogeen in het lichaam ontstaan overgangsklachten zoals opvliegers, zweetaanvallen, slaapproblemen, stemmingswisselingen en hartkloppingen. Ook wordt het slijmvlies van de vagina droger, waardoor er gemakkelijker vaginale infecties kunnen optreden. Indien de eierstokken operatief verwijderd zijn of door het gebruik van bepaalde medicatie, kunnen eveneens overgangsverschijnselen ontstaan. Bij vrouwen die een behandeling met radio- of chemotherapie hebben ondergaan, kan de menopauze vroeger optreden. Hetzelfde geldt voor vrouwen die roken.

Tijdens de puberteit beginnen de vrouwelijke geslachtshormonen te werken, waardoor de eerste menstruatie optreedt. Hierbij spelen verschillende hormonen, de hersenen en de eierstokken een rol. Gedurende de vruchtbare jaren van een vrouw produceren de eierstokken de hormonen oestrogeen en progesteron. Deze twee hormonen zorgen voor de rijping van een eicel, de eisprong en de aanmaak van het baarmoederslijmvlies. Elke maand komt er via de eisprong een eicel vrij; indien deze bevrucht wordt, kan de bevruchte eicel zich innestelen in het baarmoederslijmvlies en uitgroeien tot een foetus. Indien er geen zwangerschap optreedt, wordt het baarmoederslijmvlies twee weken na de eisprong afgestoten; dit is de menstruatie. Vanaf ongeveer 40 jaar raakt de voorraad eicellen in de eierstokken van vrouwen uitgeput. Doordat er maandelijks geen eicel meer vrijkomt, daalt de productie van het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Het baarmoederslijmvlies wordt droger, de menstruatie wordt onregelmatig en minder, en verdwijnt na enkele jaren volledig. De overgangsperiode gaat vaak gepaard met opvliegers, hoewel het mechanisme hiervan niet volledig gekend is.

Bij bepaalde aandoeningen, zoals de zeldzame auto-immuunziekte van Addison, als gevolg van een behandeling met chemotherapie, een operatie aan de eierstokken of radiotherapie, kan de overgang vervroegd optreden. Dit betekent vóór het 40e levensjaar. Vaak blijft de oorzaak hiervan onbekend.

Er is een onderscheid tussen de begrippen overgang en menopauze. De overgang is de periode waarin de menstruaties van een vrouw beginnen te veranderen, evenals de eerste jaren zonder menstruatie. Tijdens deze periode ondervindt de vrouw symptomen en klachten die te wijten zijn aan deze veranderende menstruatie. Een voorbeeld hiervan zijn opvliegers. De menopauze begint na de laatste menstruatie in het leven van een vrouw. Dit wordt vastgesteld wanneer er gedurende een jaar na de laatste menstruatie geen nieuwe menstruatie meer is opgetreden. Het vrouwelijke voortplantingssysteem heeft dan geen functie meer.

De meeste vrouwen die zich in de overgang of menopauze bevinden, merken dit aan de volgende symptomen:

• Onregelmatige menstruatie;
• Opvliegers;
• Vaginale klachten zoals droogheid;
• Droge huid;
• Droge mond en ogen;
• Jeuk en een branderig gevoel bij het plassen en vrijen;
• Verminderd libido;
• Stemmingswisselingen;
• Slaapproblemen;
• Hartkloppingen;
• Klachten aan de urinewegen;
• Osteoporose.

De meest herkenbare klachten zijn de onregelmatige menstruatie en opvliegers. Uw menstruatie zal geleidelijk veranderen; deze kan minder hevig en korter zijn, maar u kunt ook andere menstruatiegerelateerde klachten ervaren waar u voorheen geen last van had, zoals rugpijn of hoofdpijn. In het geval van opvliegers ervaart u kortdurende warmteopwellingen. Uw gezicht en borst kunnen rood worden en u kunt hevig gaan zweten; dit treedt ook vaak ’s nachts op. Daarnaast kunt u last krijgen van een drogere en minder elastische huid, waardoor rimpels kunnen ontstaan. Doordat er minder traanvocht en speeksel wordt geproduceerd, kunt u last krijgen van een droge mond en ogen. Door de verminderde oestrogeenproductie wordt het vaginale slijmvlies dunner en droger, wat kan leiden tot jeuk en een branderig gevoel.

Ook bent u in deze omstandigheden vatbaarder voor infecties zoals een blaasontsteking. Omdat het lichaam eveneens minder testosteron aanmaakt, kan uw libido afnemen. Tot slot is het een natuurlijk verschijnsel bij het ouder worden dat de bekkenbodemspieren verzwakken, waardoor de blaas kan verzakken. Omdat ook de slijmvliezen van de urinewegen dunner worden, kan het zijn dat u uw urine minder goed kunt ophouden en last krijgt van urineverlies bij niezen, hoesten of andere dagelijkse activiteiten.

Ten slotte hebben vrouwen in de overgang een verhoogde kans op het ontwikkelen van osteoporose. Dit komt doordat oestrogeen zorgt voor een optimale opname van calcium; wanneer dit hormoon minder wordt aangemaakt, worden de botten kwetsbaarder.

De menopauze en overgang zijn volledig natuurlijke processen waarmee elke vrouw geconfronteerd wordt. Indien u veel hinder ondervindt van de bijbehorende klachten, kunt u volgende adviezen opvolgen. Bij een veranderende menstruatie wordt aangeraden om gezond te eten en voedingsmiddelen met veel ijzer te consumeren. Voorbeelden hiervan zijn vlees, bladgroenten en volkorenproducten. Probeer daarnaast dagelijks minstens een half uur actief te bewegen, zoals fietsen, zwemmen of wandelen. Het wordt eveneens aanbevolen om extra vitamine D-supplementen in te nemen. Deze vitamine is belangrijk voor de groei en het behoud van stevige botten en tanden, gezonde spieren en een goed functionerend immuunsysteem. De meeste vitamine D wordt via zonlicht opgenomen, maar op oudere leeftijd heeft de huid meer moeite om zonlicht om te zetten in vitamine D.

Zorg tot slot voor voldoende nachtrust. Bij opvliegers wordt aangeraden om kleding te dragen die vocht goed opneemt, zoals katoen. Denk ook aan het dragen van laagjes, zodat u gemakkelijk een laagje kunt uittrekken bij een opvlieger. Kies voor lakens en dekens van natuurlijke materialen in plaats van synthetische, aangezien dit leidt tot minder transpiratie. Bepaalde voedingsmiddelen en dranken, zoals alcohol, gekruid eten en warme dranken, kunnen opvliegers uitlokken. Probeer hier rekening mee te houden.

Vrouwen die veel hinder ondervinden van overgangsklachten, kunnen van de huisarts een hormoonbehandeling krijgen om opvliegers te verminderen. Indien u een hormoonbehandeling krijgt omdat u vooral last heeft van vaginale klachten, dan krijgt u een crème of tabletten met oestrogeen. Deze dient u vaginaal in te brengen en ze voorkomen vaginale droogheid. Indien u voornamelijk last heeft van opvliegers, kunt u hormoontabletten of -pleisters krijgen die het vrouwelijke hormoon oestrogeen bevatten. Dit is vergelijkbaar met de anticonceptiepil, maar het betreft hier kleinere hoeveelheden. Vaak worden de tabletten in strips van 28 dagen geleverd. Wanneer u een strip heeft opgebruikt, start u onmiddellijk met een volgende strip, zonder stopweek. Doordat de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam wordt aangevuld, zullen de overgangsklachten verminderen. Houd er rekening mee dat dergelijke hormoontabletten bijwerkingen en risico’s met zich meebrengen. In de regel worden hormoontabletten voor overgangsklachten niet langer dan één tot twee jaar na elkaar gebruikt.

Alternatieve behandelingen omvatten onder andere acupunctuur. Hiervoor bestaat echter geen wetenschappelijk bewijs.

De meest voorkomende bijwerkingen van hormoontabletten voor overgangsklachten zijn:

• Hoofdpijn;
• Misselijkheid;
• Pijnlijke of gevoelige borsten;
• Schimmelinfectie;
• Depressie;
• Migraine;
• Allergische huidreacties;
• Doorbraakbloedingen;
• Verandering in vaginale afscheiding;
• Overgevoeligheid;
• Vasthouden van vocht.

Daarnaast hebben alle vrouwen die behandeld worden met hormonale substitutietherapie een verhoogd risico op bloedstolsels in de aders (trombose). Klachten zoals hoofdpijn, misselijkheid en pijnlijke of gevoelige borsten verdwijnen doorgaans spontaan. Ook doorbraakbloedingen en meer of minder vaginale afscheiding verdwijnen meestal vanzelf. Overgevoeligheid kan zich uiten in huiduitslag, jeuk of netelroos. Daarnaast kan uw gezicht of keel opzwellen en kunt u kortademig worden. Indien deze symptomen optreden, raadpleeg dan onmiddellijk een arts. Het vasthouden van vocht, zoals dikke enkels en voeten, kan eveneens voorkomen. Dit gaat meestal gepaard met een toename van het lichaamsgewicht en een licht verhoogde bloeddruk. Neem contact op met uw arts indien u hier veel hinder van ondervindt. Hij of zij zal u waarschijnlijk een lagere dosis voorschrijven.

Uit onderzoek blijkt dat hormoontabletten met oestrogeen-progestageencombinaties het risico op borstkanker verhogen. Dit risico is afhankelijk van de duur van de behandeling. Het verhoogde risico treedt op na enkele jaren gebruik. Na het stoppen van de behandeling neemt het risico weer af en na vijf jaar is het niet langer verhoogd. Controleer ter preventie regelmatig uw borsten en neem contact op met uw arts indien u veranderingen opmerkt, zoals kuiltjes in de huid, veranderingen van de tepel of knobbeltjes.

Aangezien de overgang en menopauze volledig natuurlijke processen van het lichaam zijn, kunnen ze niet voorkomen worden. Over het algemeen voelt men zich beter door bovenstaande adviezen op te volgen. Indien deze niet helpen en u nog steeds veel hinder ondervindt van bijvoorbeeld opvliegers, is hormoontherapie een geschikte behandelingsmethode. Veel vrouwen hebben hier baat bij.

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/oestrogeenreceptormodulatoren https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-de-overgang

https://www.thuisarts.nl/overgang/ik-ben-in-overgang